Maatschappelijke voorzieningen

Algemeen
Programma 1 gaat grotendeels over maatschappelijke voorzieningen zoals scholen, sporthallen en bibliotheken. Daarmee zijn grote investeringen gemoeid voor realisatie, onderhoud en vervanging. Om de basis voor Ede op orde te houden, zijn hiervoor de komende jaren grote investeringen nodig. Daarnaast groeit Ede. Dit vraagt om extra en nieuwe type voorzieningen. Deze voorzieningen zullen naast de investeringen in de huidige voorzieningen, een extra druk leggen op de gemeentebegroting.

Onderwijshuisvesting
Ede groeit in het aantal inwoners en hierdoor ook in het aantal kinderen. In de periode 2024-2032 groeit de basisgeneratie (4 tot 12-jarigen) met 1.231 kinderen extra naar totaal 13.000 kinderen. Deze groei doet zich vooral voor in de wijken Veluwse Poort, Enka en Kernhem en in de dorpen Lunteren, Ederveen en Wekerom. Dit zal te zien zijn in het stijgende aantal leerlingen op scholen. Realisatie van nieuwbouw, uitbreiding en vervanging van onderwijsgebouwen is daarom nodig. Onderwijshuisvesting is een wettelijke taak van de gemeente Ede. De ruimtevraag van onderwijs tot 2040 is groot in de schaarse ruimte. Realisatie van nieuwbouw, maar ook uitbreiding van bestaande bouw vergt een goede planning en onderzoek van mogelijkheden tot clustering. Onderwijs is een van de drie functies die de grootste uitbreidingsbehoefte heeft naast de sportvelden en volkstuinen gelet op de toename in het aantal inwoners. Ook de toenemende verwijzing naar (Voortgezet) Speciaal Onderwijs (SO/VSO) vergt uitbreiding. Om een bijdrage te leveren aan de realisatie van het klimaatakkoord worden onderwijsgebouwen zoveel mogelijk bijna energieneutraal gebouwd/aangepast. De Coronacrisis heeft aangetoond dat ventilatie erg belangrijk is; dit heeft consequenties voor de onderwijshuisvesting. De regie hiervoor ligt bij de onderwijsbesturen. Om te voorkomen dat kinderen naar het SO/VSO gaan, worden huidige en toekomstige onderwijsgebouwen zodanig ingericht dat passend/inclusief onderwijs mogelijk wordt. We zien dat de bouwkosten in 2024 met 12,47% zijn gestegen wat hoog te noemen is. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zet zich samen met de PO-, VO-raad en VNG in voor het realiseren van kwalitatief goed onderwijs: met het Programma Onderwijshuisvesting wordt een integrale aanpak ontwikkeld om de verouderde huisvestingsvoorraad in Nederland te verbeteren. Door standaardisering en bundeling van huisvestingsvraagstukken is er winst te behalen. Het ministerie van OCW maakt structureel € 10,2 miljoen vrij om de programmatische aanpak onderwijshuisvesting op te zetten. Het Nationaal Groeifonds investeert maximaal € 483,7 miljoen in projecten als gevolg van de landelijke programmatische aanpak. Dit bedrag bestaat uit een toekenning van € 124,2 miljoen en een voorwaardelijke toekenning van € 359,5 miljoen. Met de voorwaardelijke toekenning kunnen 72 nieuwe scholen, onder voorwaarde dat er regionaal- en bovenregionaal wordt samengewerkt, worden gebouwd. Gegeven de schaarse ruimte, het bredere scala aan gebruikers en de beperkte middelen is samenwerking zowel intern als extern belangrijker dan ooit: die samenwerking is nodig om het nu geldende Strategisch Huisvestingsplan uit 2018 te actualiseren. In 2025 zal het Integraal Huisvestingsplan van de gemeente Ede worden vastgesteld met aandacht voor thema's als duurzaamheid, de rol van de gemeente bij het realiseren van een integraal kindcentra en passend/inclusief onderwijs.

Sport
Preventie wordt steeds meer gezien als instrument om onze inwoners gezond te houden; sport en bewegen zijn daarvoor belangrijk. Het Gezond en actief leven akkoord (GALA) bepaalt de agenda voor de komende jaren op het gebied van sport en bewegen. Onlosmakelijk verbonden met GALA zijn voorzieningen. Gelet op de schaalsprong van Ede, kijken we welke voorzieningen nodig zijn voor een passend vestigingsklimaat. Deze zijn belangrijk om sport en bewegen mogelijk te maken en we volgen de landelijke trend om deze voorzieningen steeds meer multifunctioneel, open en toegankelijk te maken.

Evenementen
De maatschappelijke impact van evenementen wordt steeds meer ingezien. Evenementen dragen niet alleen bij aan een goed vestigingsklimaat, maar ook aan sociale cohesie en leefbaarheid. Duurzaamheid bij evenementen is een belangrijk aspect, denk aan duurzame energieopwekking, gezond aanbod bij de horeca van evenementen en verminderen van plastic. De druk op de ruimte neemt toe, ook vanwege de schaalsprong en daarmee ook vraagstukken rondom het faciliteren van evenementenlocaties.

Cultuur
Op landelijk niveau is 2025 het jaar waarin de plannen voor professionele kunsten, cultuurparticipatie en cultuureducatie van start gaan. De door de overheid gestimuleerde samenwerking met zorg en welzijn biedt - te midden van de toenemende vergrijzing en verschraling van de zorg - de kans om een brede doelgroep betere kansen te bieden op cultuurdeelname, talentontwikkeling en zelfontplooiing. Samen met sport is cultuur een middel voor preventie. Het landelijke meerjarenbeleid 'Cultuureducatie met Kwaliteit' start in 2025 en biedt basisscholen in Ede de mogelijkheid om cultuureducatie toegankelijk te maken voor alle leerlingen. Gemeenten krijgen vanaf 2025 de wettelijke taak om inwoners toegang te bieden tot een volwaardige openbare bibliotheekvoorziening in de buurt. Om een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor Edenaren te bieden, onderzoeken we welke voorzieningen nodig zijn.

Erfgoed
De Omgevingswet heeft gevolgen voor het erfgoed; onderliggende instructieregels vanuit rijk en provincie verplichten de gemeente tot nieuw beleid om de aantasting van de omgevingen van monumenten (‘monumentenbiotoop’) en molens ('molenbiotoop') te voorkomen. Vanuit behoefte in de samenleving wordt de gemeente geacht méér voor de toekomst te behouden, dan alleen het wettelijk beschermde erfgoed: karakteristieke historisch-stedenbouwkundige en cultuurlandschappelijke objecten en wat nog onder het maaiveld resteert aan bijzondere archeologische waarden. Bedrijfsbeëindigingen en functiewijzigingen leiden, direct of indirect, tot verlies van erfgoed. Ondergrondse archeologische resten gaan ongezien verloren en karakteristieke gebieden veranderen van identiteit. Urgente opgaven op gebied van energietransitie, natuurcompensatie en woningbouw versterken dit proces aanzienlijk. De kans dat karakteristiek vastgoed wordt gesloopt, neemt hierdoor toe. Als gevolg van in uitvoering zijnde beleidsopgaven stijgt het aantal monumenten in de gemeente. Dit heeft gevolgen voor de gemeentelijke tegemoetkomingsregeling, waarin de laatste jaren door overvraag al een aanzienlijke scheefgroei is ontstaan.