Grote projecten

Doel
Het doel van het project is het realiseren van een nieuw station en het aanpassen van aansluitende (spoor)infrastructuur om de volgende doelen te verwezenlijken:

1. De barrièrewerking die ontstaat door de fysieke spoorinfrastructuur ter plaatse van het station Ede-Wageningen, het SOMA- en ENKA-terrein, en die indirect ontstaat door de geluidsschermen, te verminderen.
2. De voorzieningen voor de verschillende vervoersmodaliteiten, de toegankelijkheid daarvan en de kwaliteit van de overstap tussen de verschillende modaliteiten te verbeteren.
3. Het station plus de directe omgeving als visitekaartje voor Ede op te waarderen en het daarmee creëren van een aantrekkelijke vestigingsplaats voor wonen en bedrijvigheid.
4. Een station te realiseren dat een logisch en duidelijk centrum is in het stedenbouwkundige en infrastructurele plan voor de wijdere omgeving van Ede-Oost, waardoor de genoemde kwadranten rondom het station beter met elkaar worden verbonden.
5. Het project te realiseren binnen de vastgelegde Kaders: doelstellingen, subsidiecondities, scope, budget, planning en samenwerking.

Stand van zaken
Voor het project Spoorzone Ede is een gemeenschappelijke projectorganisatie ingericht met medewerkers van de gemeente Ede, NS en ProRail. Deze organisatie werkt op basis van afspraken over samenwerking die in de subsidiebeschikkingen en (samenwerkings- en project-) overeenkomsten zijn vastgelegd.

Het inpassen van PHS en de voortijdig beëindigde aanbesteding in 2018 leidde er ook toe dat andere onderdelen afzonderlijk en/ of vooruitlopend zijn uitgevoerd. De Westelijke Spoorzone, is, met de oplevering van twee tunnels en openbare ruimte, in 2016 afgerond.

De realisatie van de OV-knoop is verdeeld over verschillende contracten. Na het voortijdig beëindigen van de eerste aanbestedingsprocedure voor het spoorse deel, heeft het Bestuurlijk Overleg Spoorzone Ede besloten tot een nieuwe aanbestedingsprocedure. In het besluit is aangegeven de significante financiële effecten, voortvloeiende uit de vertraging als gevolg van het afbreken, zo veel mogelijk te willen beperken. Het projectmanagementteam is aan de slag en op zoek gegaan naar een aanpak om de kans op een geslaagde aanbesteding te optimaliseren en naar (besparing)mogelijkheden om de gevolgschade zoveel mogelijk te beperken. Dat heeft geleid tot een aantal aanpassingen in het ontwerp en een andere aanbestedingsaanpak.

• Het spoorse contract - Contract 1
  In 2019 werd duidelijk dat de PHS-dienstregeling uit 2013, waar het infra-ontwerp van het station op gebaseerd was, niet paste op de beoogde spoorinfrastructuur. Naar aanleiding van het verzoek van de opdrachtgever voor het PHS (ministerie I&W) zijn alternatieven onderzocht. Dit heeft geleid tot een gewijzigd spoorinfra ontwerp. Hiermee wordt voldaan aan het door het ministerie, ProRail en vervoerders vastgestelde dienstregelingsmodel, i.c. alternatief “6/4” zonder sprinter Utrecht – Ede v.v. Met ingang van de dienstregeling 2022 (december 2021) is de organisatie NS-Reizigers gestart met de 10 minuten dienstregeling.

Als resultaat van de (2^e) aanbestedingsprocedure is EdesPoort (Van Hattum en Blankevoort, VolkerRail en Van Wijnen) in maart 2021 aan de slag gegaan met de technische uitwerking van het ontwerp - waarbij de beeldkwaliteit gewaarborgd moet blijven.

De vondst van zandhagedissen bij de voorbereidende werkzaamheden voor de OV-knoop op een onverwachte plek binnen de projectgrens, heeft forse impact op de voortgang van de werkzaamheden gehad. Begin 2022 heeft het bevoegd gezag, de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, op grond van nationaal belang, de ontheffing Wet natuurbescherming, onder voorwaarden verleend (ruimhartige compensatie van het leefgebied elders in Ede en aanpassing van het beheer van een strook berm langs de Valleilijn). Met de ontheffing konden de werkzaamheden (aangepast) verder, met als belangrijk moment de Trein Vrije Periode (TVP) in augustus 2022. Eén van de aanpassingen is het later aanleggen van het wandel- en fietsviaduct langzaam verkeer viaduct (in juli 2023 in gebruik genomen). In de loop van 2022 werden de omgevingsvergunningen en ontheffing Wet natuurbescherming onherroepelijk. Met behoud van de beeldkwaliteit is de rand van de sporenkap en toren gewijzigd door het toepassen van zink. De spoorwegovergangen Sysselt en Kerkweg zijn resp. in augustus en oktober 2022 definitief gesloten. In 2023 is de sporenkap geplaatst en het gebouw voor de bewaakte fietsenstalling werd zichtbaar. Eind februari 2024 kon het eerste deel van het nieuwe station: de perrontunnel, het stationsgebouw met fietsenstalling en het bus- en taxiplein, in gebruik genomen worden.

• Covid en Oekraïne: dreigende vertragingen en oplopende kosten

Covid heeft veel van de betrokkenen gevergd, vooral in werkdruk. Gelukkig kent de projectorganisatie een hoge mate van continuïteit en verloopt het hybride werken soepel. Het opbouwen en onderhouden van een werkrelatie met de aannemer heeft het wel bemoeilijkt.

Door Covid ontstonden leveringsproblemen en liepen de kosten van materialen en componenten extreem op, vooral vanwege de afschaling van productie en verstoring van de logistieke ketens vanuit Azië. Met het uitbreken van de oorlog in de Oekraïne verergerden deze problemen en werd ook energie (veel) duurder. In het voorjaar van 2022 werd duidelijk dat de levering van materialen en componenten zodanig problematisch werd dat de haalbaarheid van de TVP van augustus onder druk kwam te staan. En daarmee dreigde dezelfde situatie te ontstaan als met de zandhagedis: 4 tot 5 jaar vertraging met als gevolg dat de PHS-dienstregeling niet mogelijk zal zijn, de lokale en regionale bereikbaarheid wordt ernstig aangetast (het station blijft steken in een bouwput), het lopende contract met de aannemer moet waarschijnlijk ontbonden worden en er ontstaat een schade van meerdere tientallen miljoenen euro’s. Voor de zomer 2022 zijn ProRail en de aannemer erin geslaagd om oplossingen te vinden voor alle kritische materialen, componenten en specifieke menskracht (testers/ monteurs). Het risico dat de TVP geen doorgang zou kunnen vinden werd daarmee uiteindelijk weggenomen.

• Conditionerende werkzaamheden - Contract 5
  Na het staken van de eerste aanbesteding van het stationsdeel is in juni 2019 is besloten tot het separaat en eerder uitvoeren van voorbereidende werkzaamheden, waaronder kabels en leidingen en het ontgronden Frisopark en Badweg. Daarmee werd het risicoprofiel van het spoorse contract verlaagd en werd er zichtbare voortgang geboekt. De werkzaamheden zijn, met het aantreffen van een veel groter dan verwachte bodemvervuiling en met ¾ jaar vertraging in het eerste kwartaal van 2022 afgerond. Geconcludeerd is dat de keuze om deze voorbereidende werkzaamheden separaat en voorafgaande aan Contract 1, uit te voeren een goede keuze is geweest. Immers, hadden deze werkzaamheden nog deel uitgemaakt van het spoorse contract, dan had dit onmiddellijk tot ernstige planningsproblemen geleid.

• Bus- en taxiplein en overige openbare infrastructuur (Contract 3A) + P&R-garage (Contract 3B) Openbare ruimte (Contracten 4)

Vanwege de prioriteit bij de technische uitwerking van het ontwerp van het spoorse contract en de uitvoering van de conditionerende werkzaamheden, is de afronding van de ontwerpen voor deze contracten uitgesteld. Het niet tijdig beschikbaar krijgen van het werkterrein voor Contract 3A en de stijgende grondstofprijzen als gevolg van Covid en de oorlog in Oekraïne, leidden ertoe dat de werkzaamheden niet binnen het gereserveerde budget passen. Er is voor gekozen om Contract 3 te splitsen in 3A en 3B resp. bus- en taxiplein en overige openbare infrastructuur en P&R-garage. Het proces aanbesteding ten behoeve van het bus- en taxiplein en overige openbare infrastructuur is in het eerste halfjaar 2023 afgerond en heeft aansluitend geleid tot de gelijktijdige ingebruikname met het station in februari 2024. De aanbesteding van de P&R-garage start is in Q2 2024 gestart en wordt, na gunning in Q3, in 2025 gerealiseerd.

Mijlpalen

• Het spoorse contract : De focus is vooral op de westzijde gericht; de sloop van de oude stationstunnel en het restant oude stationsgebouw (augustus 2024) en aansluitend de aanleg van de voetgangers- en fiets-onderdoorgang (tot Q2 2025). De TVP van eind juli tot half augustus 2024 is de laatste grote stremming. Tijdens de TVP wordt gebruik gemaakt van trein vervangend busvervoer.
• Busplein en overige openbare infrastructuur : de laatste werkzaamheden overige openbare infrastructuur zijn half 2025 uitgevoerd.
• P&R-garage : bij een succesvolle gunning in Q3 2024, volgt de realisatie gedurende 2025.
• Groenvoorzieningen openbare ruimte : na gunning van de werkzaamheden in Q4 2024 volgt de realisatie in 3 fasen en is plantseizoenafhankelijk. De laatste oplevering is voorzien in het eerste kwartaal 2026.

Financiën

Projectbudget en dekking
Het projectbudget Spoorzone Ede (Westelijke Spoorzone en OV-knoop) wordt gedekt door bijdragen van het ministerie Infrastructuur en Waterstaat (I&W), provincie Gelderland en de gemeente Ede. Het Bestuurlijk Overleg Spoorzone Ede heeft in mei 2024 het projectbudget OV-knoop verhoogd en vastgesteld.

De maatregelen die getroffen zijn om allereerst de problemen “zandhagedis” op te lossen en die daarna getroffen zijn om de TVP van augustus 2022 te borgen, hebben een prijskaartje. De (extra) kosten en de effecten van de extreme prijsinflatie, worden niet binnen (de beschikbare reserves van) het projectbudget opgevangen. Eind 2023 was sprake van een accurater beeld in van de financiële situatie c.q. benodigde aanvullende middelenvraag, in totaal: € 36,42 miljoen. Hiervan heeft het ministerie van I&W voor het PHS-deel € 12 miljoen extra bijgedragen. Hierdoor resteerde voor de gemeente Ede € 24,42 miljoen.

Vanaf zomer 2023 is door de gemeente Ede, onder andere via het BO-MIRT, gelobbyd voor aanvullende middelen. Dat heeft uiteindelijk resultaat gehad. De regio Foodvalley, het ministerie van I&W (Mobiliteitsfonds) en de provincie Gelderland hebben aanvullend € 1,0 miljoen, € 6,6 miljoen en € 3,0 miljoen ter beschikking gesteld. De gemeente Ede zelf heeft € 14,42 miljoen beschikbaar gesteld.

In het raadsvoorstel van februari 2024 zijn een aantal risico’s benoemd. Op basis van de huidige inzichten moet helaas worden geconstateerd dat risico’s, ten opzichte van het moment van de kredietaanvraag, zijn opgetreden. Dit leidt tot een aanvullende (middelen) kredietvraag in de Programmabegroting 2025-2028.

Risico's
Het risicodossier wordt periodiek geactualiseerd. Om sturing te krijgen op de risico’s zijn afspraken gemaakt hoe om te gaan met een nieuw risico, de waardering en benoemen en actualiseren van de beheersmaatregelen. De beheersmaatregelen zijn gedefinieerd en worden uitgevoerd. Het effect hiervan wordt frequent besproken. Binnen het projectbudget zijn bedragen gereserveerd voor onvoorziene zaken cq optreden van de risico’s tijdens de bouw.

Prijsstijgingen doen zich ook voor in de andere werkzaamheden dan het spoorse contract. Als beheersmaatregel is ervoor gekozen de P&R-garage later dan gepland en de inrichting van de groenvoorzieningen openbare ruimte nog niet aan te besteden. Naast een mogelijke prijsdaling voor de P&R-garage gaf dit tijd om de financiers om aanvullende middelen te vragen. Overigens zijn de prijzen ten opzichte van het hoogtepunt gedurende de pandemie inderdaad gedaald, echter ze blijven snel wisselen en liggen structureel hoger.

Met de aannemer van het spoorse contract lopen discussies over de gevolgen van Verzoeken tot Wijziging. In twee gevallen is de aannemer een procedure gestart bij de Raad van Arbitrage. In het geval van de eerste arbitrage is de aannemer in het ongelijk gesteld. Een tweede arbitrage is per Q2 2024 opgestart. Daarnaast is het gezien de discussies met de aannemer, de verwachting dat er meer arbitragezaken volgen. De uitkomsten van arbitrages zijn moeilijk (te voorspellen. Het (gemeentelijke) risicodossier is op de actuele situatie aangepast.